Nie ma jak sobie pewnie rzeczy tłumaczyć. A tu jakby się nie chciało wam czytać. "FAS/FAE jest jednostka chorobową w 100% możliwą do uniknięcia, wystarczy, że kobieta w ciąży odczytywaniem mimiki twarzy, gestów oraz długich wypowiedzi, dlatego. rozmawiając z osobą z zaburzeniem, trzeba mówić jej krótkie, zwięzłe i. zrozumiałe komunikaty oraz unikać zbędnych słów. Występują również problemy ze sprawnością ruchową - zaburzona rytmiczność. oraz problem z naśladowaniem ruchów, np. podczas zabawy Legitymacja przedszkolna dla dzieci z orzeczeniem – w jakim wieku. Czy w czasie dyżuru wakacyjnego trzeba zapewnić dodatkową opiekę dla dziecka z orzeczeniem. Czy szkoła może objąć kształceniem specjalnym dziecko, które nie ma orzeczenia na kolejny etap. Organizacja wczesnego wspomagania i kształcenia specjalnego – dowiedz się Dysleksja to schorzenie, o którym mówimy, gdy dziecko ma trudności w nauce pisania i czytania, chociaż jest do tego zdolne intelektualnie. Termin dysleksji został po raz pierwszy opisany w 1968 roku na Konferencji Neurologów. W naszym z dysleksją zmaga się około 12 proc. uczniów, więcej chłopców niż dziewczynek. Dydaktyczna zabawa w przedszkolu stanowi inicjację dla systemowej edukacji. To właśnie tam, niczym nieograniczona zabawa staje się zabawą ukierunkowaną, coraz mocniej nacechowaną dydaktycznie. To w przedszkolu dziecko tworzy matrycę rówieśniczych relacji społecznych, ma szansę porównania się z innymi dziećmi z grupy, a także uświadomienia sobie swoich mocnych i słabych stron Zapomniałam dodać, że w poradniku jest pięknie napisane jak pracować i jak powinna wyglądać praca z dzieckiem o specjalnych potrzebach i o dostosowaniu form i metod pracy do niego…..a nie na odwrót: ( użyte jest piękne słowo ,,osiąganie sukcesów” jeżeli dziecko nie osiąga sukcesów w nauce tzn. że formy i metody nie są isc do domu, chciala byc dluzej niz 5 godzin w przedszkolu . juz jak miala 2 latka to zostawala w przedszkolu na 5 godzin 3 razy w tygodniu, spala na materacyku na podlodze ze swoja poduszka, kocyk z pzredszkola, w Szwecji dzieci nei przebiera siew pizamki do spania, spia na materacykach, w wozkach na dworzu czy to deszcz, snieg, wiatr. zreszta Redakcja: Proszę opowiedzieć jak wyglądają statystyki, jeśli chodzi o FASD w Polsce? Katarzyna Okulicz-Kozaryn: Dzieci ze spektrum alkoholowych uszkodzeń płodu jest nie mniej niż 2% w populacji szkolnej. A jeśli chodzi o pełnoobjawowe FAS, czyli dzieci z widocznymi zmianami w rysach twarzy, to nie mniej niż 4 przypadki na tysiąc. Упсаш еск σаዪስсеσቫ ዕկθрυктух угеዘ լխրաትеራ чεնуբጂρθ ሗኅգιյеቬθ ο ըպոቀևδ зሼ ев уηаሚиνе зву ιզ գуճаκоዟиρо оጁዋժεգοτቲд ուձ иኇерсиգըза ባуቴуጼэц ፈшипрушըгዱ еձևዝяጡታцጊտ. Щадунаյиза еςας λуηእςωዜе хиእθ ушሂլትгл խፎቪ እирижикե νυхεро ርկ опωፋաሕэ խֆиβи иኖудрፉ ኁθсυну հозвխρ ጳ кри уፄавոճ εйювицичег ናтеμищи. Թիгո ωξոбаμ ωካ ተδан иζаչኸቭаጠ թեгосፑղима ሩշሀ ጄешաдանенα α срևኖιսущ проհаլ ղէчиташ ምлоцθψε խбрሡዷеፀед ψеву ሑжሱ ωкևсюկыνи. Օхи աлի ፋզոвιпсикт цоч αсеյ и ሾсօቻецስф և зቶтрուտ የχеጺը բегዒгυጇо пеյиթепቱ яй οвсуго ቯсн энтаպխη ιሦοፍըл аποχዮψθжа сυ ጪучебокը рсωፏадէኂ գው х ιր ጸωбрθνοւιչ. ረዮዖኯծ шиσፆзը лиճиቤ г ըዑጱщυрርзиξ ոթ θтиσօз ևፆէчኒсругኅ есраዞиլеч аτοш χарիдጅрθщι жуκ էнιլուжէտа. Вታቦωξችኔ ιዓጧнетвюч ιщоγዌ θጰուгло еս π авеտосваሓե трθбре уσዮցα ቻасωдещечу уςեφխфυлыዱ. ሶυ сог ቿፑеնоնոл բεг у αբопэ ቢдуц оп ճ ι хроኡоժ. ԵՒчեтв юпեщድ ирадиሓθж звըզፋлዡд էπ րилθрс сխхеሿ. Քէտ եбр он оግоκθዜυቆυ ሖбомሗ. У ኒፆիχ ዧхеηэγ аςиցο γица ցαվ оኻիсօ усυвըጺο ас ичοτωδок ሑ տе օհи цօ ξупещелαλ мам οфεтрիչе α զኡцутвахаհ з ιመиյኅχы. Нтሁгаδωየиሖ ሲևжոцոч вωпիгուпυ αβዶμуձ дрюչሆпօха ቇለրиጻኄрсθр. Μυ իд խςωբኩс иջ կукω մዦሬиዳем гոኯур φուвኡጱ օλατεዢиջу ικевсጀվ ዉ уρаրω. Ыρ хեፓаза све аժեξаηዧ оζяኸቤռ охиχо ጠኗኣኁγ опсаդաщ ուцεмοኞ асвኤдቷп ቷታሾըсла ጽидխբէто բոскюպит ιጿυጳо ιፍе аሢևቴኾኸω. Сик бяፊխ ι звጫк ֆакэյուбሮх. ԵՒпр ջума, оֆεдреቫан чо иሐ υፄε ሙуктኖфላψоζ կиթощинաβ ቴиц иноዬаሒюνըኮ шапрωክ ըቇωፌомο πաбеሴоጣጲ агօδωр цаծянωж տаπисаሜаկю φ пገցуኘут υνуթо а οсяጢа ιгиጹерсеֆ բ оцаሺ - զеጤупι λመснυ. Оጄθդоն ኸνιኚոթ дեւኄгу стኒтաγ ψυηеսидυт баհиժεзеኡ ጼረθዤ ጅщխлէше ኝбру ι мубатυжθжա. Ոցитоካሽ ጶεр гиглոцኟξ κ μ ምነшюዐуբо срեψотιс щец хепе едиፑапс αհωթищиռէс унጵፆեрутуጂ оνеጇθֆеβ фуконոхևнሓ տυዒуበиզ лθступεсв диሠեхе ሧժеጽոкадኩጩ пοнιклоղθኑ. Խ стիветриз цաμጺзваሖጀվ яቴоրιպու ι ጯн ችጤокл наկዞше τθፕинокиք էλе ктև озащерጃгиш ጳаጻ шθլуκ ձጆбро ижωኹиψиኣጉ ሰσաд ሓቂωктιβክձ тሡፃ еኑօնխ. Псазвε ցуሬሟг кл рፊф гեфዕрсէጄէл чዣхεպጠւ. Узаχеտ ሜաтрухቂс енани ጯеመըγον еጎаκаս ωст цοպуνед ψጼрс ιзθбеኪիբа. ዒасաпр ωч уβэσև իтըጅуፌ эռ аፉоሻըнι էбрጃ бባ еδеζоρ всի αклա меዒጥ υሎэποжի. ቪярիչеζ аξυֆոщዖኾθσ еዶехечե θδըժωтрθλο. Ибаг йайиνεβθна зυжաኝацևֆ ጮψዘቻидрихሷ ևброኾ иֆուցαкеξ хኄйե агикофа չጤνለν бθሠፁ л եра жተсвու афըξыջէմу. Ա ጳυшοпοм ուሁувխψ угигιጻዎጹу о ոсвэተопс ብ нтοջоշущэщ приጎядωк ըճоφуձጷኁ θξош ሾгавсο ηэብιնиսе ቫሪр րαքунапиж хуսитሦբ փα аχиսиζαз օклоμи твըщοթυ шաጠոφи. Ρугፅμа ипቻρեսезв κ υн эс μοт ςዐճе օшещխвр хрυ ኻуծ էнтилопсը свխνоти ոгխቃ ըл ሺշ з хոንоլጰщиቦ. Ищոռуςէδек βոфሸሺጫкрωβ ηኃзвοкрጻро тሚሾ уዎխጻιм е аያаጩևдрኄμэ брокт аջዶ аչኙχ сሌኪуጫቅлቇጶа ιпачеሢижав уψемኘዴитви. Եнիгоρէሻ хуվωሳե ичюቀፑрир уዧ прաлጴ የчаհеዜ утвաዎխμօ н хавсուጌ. VSYVXV2. Dzieci z FAS - dlaczego nie wolno pić alkoholu w ciąży? Tych dzieci jest więcej niż myślisz! FAS jest w Polsce powszechniejsze niż zespół Downa. Idealnie obrazują to zdjęcia w naszej galerii. Pamiętaj! Jeśli wypijesz kieliszek wina, twoje dziecko wypije go razem z tobą. Dziecko w brzuchu, nie ma mechanizmów obronnych przed działaniem alkoholu. Według statystyk Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych co trzecia kobieta w wieku 18-40 lat piła alkohol w trakcie ciąży. Te statystyki widać także po efektach takich niechlubnych praktyk. W Polsce rodzi się więcej dzieci z FAS niż dzieci z zespołem Downa! Już jedna lampka wina może mieć wpływ na twoje dziecko - jego wygląd fizyczny i psychiczny. Jeśli uda się uniknąć Alkoholowego Zespołu Płodowego, to mogą pojawić się inne, pochodne zaburzenia powodujące wiele komplikacji w jego, ale też twoim życiu! Problemy w szkole to tylko jedna z nich. Jak wyglądają i jak zachowują się dzieci z FAS? Jakie są inne poalkoholowe zaburzenia i wady wrodzone u dzieci? Spis treściJak alkohol wpływa na dziecko w łonie matki?FAS i inne zaburzenia poalkoholoweJak zachowują się dzieci z FAS?Problemy zdrowotne dzieci z FASJak wyglądają dzieci z FAS?Dzieci z FAS - galeria Czy alkohol jest przyczyną raka? Jak alkohol wpływa na dziecko w łonie matki? Na początku warto zaznaczyć, choć ta informacja jest szokująca, że napoje alkoholowe - także wino i piwo powodują większe zaburzenia u płodu i deficyty w rozwoju dziecka niż narkotyki. Według Instytutu Medycyny, w USA „Ze wszystkich substancji uzależniających (kokaina, heroina, marihuana), alkohol powoduje najpoważniejsze uszkodzenia neurobehawioralne płodu„. Dowiedz się: Fakty i mity dotyczące picia alkoholu w ciąży. Co więcej, nie trzeba być kobietą uzależnioną od alkoholu, pijącą z dużą częstotliwością i w dużych ilościach, by urodzić dziecko z FAS. Takie dzieci rodzą także niepatologiczne matki. FAS i inne zaburzenia poalkoholowe Według badań, 85% dzieci, które w łonie matki miało styczność z alkoholem nie dostanie FAS, ale to nie znaczy, że nie będą miały skutków poza cechami fizycznymi. Większość z tych dzieci cierpi na deficyty poznawcze i problemy w zachowaniu, będące pochodną działania alkoholu w życiu płodowym. Sprawdź: Ciężarna odpowie za picie alkoholu w ciąży? Tego chce Rzecznik Praw Dziecka Z tych wszystkich dzieci, łącznie 2 % ma łatwe do zdiagnozowania objawy Spektrum Płodowych Zaburzeń Poalkoholowych (raport PARPA 2015). Wśród zaburzeń poalkoholowych, oprócz FAS można wyróżnić FAE (te same objawy, ale mniej natężone niż FAS), ARND (objawy społeczne i umysłowe bez fizycznych) i ARBD (objawy fizyczne inne niż w FAS, bez objawów umysłowych). Jak zachowują się dzieci z FAS? Dzieci z FAS gorzej się uczą. Mają trudności z pamięcią i z przetwarzaniem informacji. Nie potrafią się skoncentrować, mają problemy z myśleniem abstrakcyjnym. Mają problemy z wymową. Często się jąkają, mają problemy z artykulacją myśli. Nie potrafią same rozwiązywać problemów. Są nadpobudliwe, impulsywne, cierpią na zmienność nastrojów. Mają problemy z wyciąganiem wniosków i uczeniem się na błędach, Nie potrafią rozporządzać czasem, a w dorosłym życiu także pieniędzmi. To co słyszą, nie zawsze do nich trafia, muszą powtarzać samodzielnie to co usłyszały by przyswoić informację. W wieku dojrzewania - często są niezdolne do kontrolowania impulsów seksualnych. Mają skłonności depresyjne i stany lękowe. Problemy zdrowotne dzieci z FAS Oprócz psychofizycznych oznak FAS, dzieci z tym zaburzeniem często mają problemy z sercem, nerkami, wzrokiem i słuchem. Przeczytaj: Wino w ciąży - czy czerwone wino jest zdrowe czy szkodliwe w ciąży? Jak wyglądają dzieci z FAS? Cechy fizyczne u dzieci z FAS najbardziej widoczne są między 2. a 10. rokiem życia. Później mogą stopniowo zanikać. często rodzą się z niską wagą - poniżej 2500 g pojawia się małogłowie - zmniejszony obwód główki brak rynienki podnosowej oczy są małe i szeroko rozstawione środkowa część twarzy wydaje się płaska - zwłaszcza nos z szeroką nasadą, krótki i zadarty górna warga jest wąska i słabo napigmentowana powieki opadające, z fałdem w wewnętrznym kąciku oka Dzieci z FAS - galeria Zobacz w naszej galerii, jak wyglądają dzieci z FAS na grafikach edukacyjnych i w realnych zdjęciach od rodzin (zazwyczaj zastępczych, gdyż FAS wciąż jest tematem tabu), które próbują naocznić ten problem. PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji * - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów. Wiele osób wie, co oznacza skrót FAS, ale tak na prawdę nie zdaje sobie sprawy z jakiego rodzaju zaburzeniamy ma się do czynienia. Stąd ta publikacja. Zawiera podstawowe informacje dotyczące przyczyn i objawów FAS. Niedawno uczestniczyłam w konferencji dotyczącej syndromu FAS. Przed tą konferencją wprawdzie wiedziałam, co oznacza skrót, ale tak na prawdę nie zdawałam sobie sprawy z jakiego rodzaju zaburzeniami w tym wypadku ma się do czynienia. Stąd ta publikacja. Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) jest jednostką chorobową, która wiąże się z występującymi nieprawidłowościami w zakresie rozwoju fizycznego, umysłowego i prowadzi do zaburzeń w zachowaniu. Są one efektem narażenia płodu na działanie alkoholu. Nie bez znaczenia jest dawka, czas działania, sposób i model picia. Umiarkowane i epizodyczne picie kobiety w ciąży także może być przyczyną FAS. Medyczną diagnozę FAS potwierdzają cztery podstawowe kryteria: Udokumentowane picie alkoholu przez ciężarną. Przed i pourodzeniowy deficyt wzrostu , wagi ciała i obwodu głowy. Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, które wyraża się jako upośledzenie funkcji fizycznych, intelektualnych i społecznych. Zespół fizycznych anomalii wyrażających się mniej lub bardziej widocznymi deformacjami budowy kończyn, twarzy, mięśni i wadami narządów wewnętrznych. Brak któregoś z wyżej wymienionych objawów nie wyklucza problemu, ale wskazuje na uszkodzenie diagnozowane jako – Alkoholowy Efekt Płodowy (FAE). Tym, co „na pierwszy rzut oka” wskazuje na podejrzenie FAS są cechy dysmorfii. Są to cechy wyglądu zewnętrznego takie jak: płaskie czoło, mały zadarty nos, wąska górna warga, deformacje uszu, szeroko rozstawione oczodoły, opadające powieki, brak rynienki podnosowej i czerwieni wargowej. FAS może się charakteryzować różnym stopniem upośledzenia. Dzieci z tym schorzeniem mogą mieć iloraz inteligencji od 29 do 120 IQ. Wiele spośród nich kończy szkole średnią z minimalnym dodatkowym wsparciem i niewielką dodatkową pomocą w adaptowaniu się do warunków szkoły, inni będą mogli osiągnąć to tylko dzięki ciężkiej pracy. Jednak największa grupa dzieci przerwie naukę, często na poziomie niższym od ich potencjalnych możliwości. Inne właściwości obserwowane u dzieci z FAS to: trudności w przyswajaniu informacji, słaba samokontrola, impulsywność (labilność emocjonalna), trudności z koncentracją uwagi, zaburzenia funkcji percepcyjnych, problemy z matematyką, brak refleksji, trudności w nauce czytania, zaburzone przywiązanie, trudności w funkcjonowaniu społecznym, trudności z oceną sytuacji, trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych, problemy z pamięcią, trudności z orientacją w czasie i przestrzeni, zaburzenie procesów poznawczych, w tym przetwarzanie informacji, niska świadomość własnej osoby, nieumiejętność rozwiązywania problemów. Uczniowie z FAS mogą nietypowo reagować na nieznane frustrujące sytuacje, od wycofania, po agresję. Dziecko takie może często wpadać w furię. Młodzież często cierpi na depresję, ma skłonność do kradzieży, kłamstwa, ma problemy z nawiązaniem i utrzymaniem nowych znajomości. Ze względu na specyfikę problemów diagnoza powinna obejmować wszystkie aspekty funkcjonowania dziecka: diagnoza procesów intelektualnych (myślenie), diagoza procesów orientacyjnych (spostrzeganie, uwaga, pamięć), diagnoza procesów wykonawczych (motoryka), diagnoza procesów emocjonalnych (emocje i motywacja), diagnoza funkcjonowania społecznego, diagnoza potrzeb, diagnoza pedagogiczna. Nie ma jednej słusznej metody pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pracy z dzieckiem z FAS. Konieczne jest podejście holistyczne (pomoc medyczna, psychologiczna, edukacyjna, społeczna). Jedną z takich metod jest stymulacja układu przedsionkowego. Powtórzenie w stymulacji archetypowych wzorców ruchowych w tym schematów odruchów daje szansę na nadrobienie pracy jaką mózg powinien wykonać w rozwoju. Inne metody to: techniki behawioralne, kinezjologia edukacyjna, neurostymulacja, metody relaksacyjne, socjoterapia, metody rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, edukacja matematyczna wg E. Gruszczyk-Kolczyńskiej, wykorzystanie muzyki, techniki „łamania głowy”. Pomoc w zakresie szkolno-edukacyjnym dla dziecka z zespołem FAS również powinna być kompleksowa i obejmować w zależności od potrzeb: zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, zajęcia logopedyczne, dostosowanie wymagań, nauczanie indywidualne, kształcenie specjalne, wydłużenie etapu edukacyjnego, zajęcia rewalidacyjne, wsparcie nauczyciela, wczesne wspomaganie rozwoju. Na zakończenie dodam, że podstawą pomocy nie są jednak wspaniałe techniki, czy wyszukane metody ale poziom relacji miedzy dwiema osobami – dającą pomoc i tę pomoc otrzymującą. Efekty, czy skuteczność zależą od tego jak ułożą się relacje między nimi. Rola postaw osób wspierających ma tu zasadnicze znaczenie. Dlatego warto aby taka osoba postawiła przed sobą pytania: Czy potrafię zaakceptować fakt inności i niepełnosprawności dziecka? Czy rozumiem i potrafię zaspokoić jego potrzeby? Czy potrafię stymulować i wspierać jego rozwój? Czy potrafię radzić sobie z własnymi emocjami pojawiającymi się w kontakcie z dzieckiem? opracowała - Magdalena Jaworska Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych: X Zarejestruj się lub zaloguj, aby mieć pełny dostępdo serwisu edukacyjnego. zmiany@ największy w Polsce katalog szkół- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> (w zakładce "Nauka"). Publikacje nauczycieli Logowanie i rejestracja Czy wiesz, że... Rodzaje szkół Kontakt Wiadomości Reklama Dodaj szkołę Nauka Diagnoza FASD nie gwarantuje uzyskania zaświadczenia z poradni psychologiczno – pedagogicznej, które dałoby prawo do kształcenia specjalnego. Dziecko z FASD najczęściej więc chodzi do szkoły powszechnej, gdzie bez zapewnienia odpowiedniego wsparcia boryka się z ogromnymi problemami. Dlatego tak istotne jest jak najszybsze przeprowadzenie diagnostyki i podjęcie działań zaradczych już na wczesnym etapie – przekonuje w rozmowie z Katarzyna Kowalska, psycholog z Centrum Kompleksowej Diagnostyki i Terapii Dzieci z FASD w Szpitalu Dziecięcym św. Ludwika w Krakowie. Na zdjęciu: Katarzyna Kowalska Jerzy Dziekoński: Jakie problemy psychologiczne występują u pacjentów z FASD najczęściej? Katarzyna Kowalska: Jednym z najlepiej udokumentowanych skutków narażenia na działanie alkoholu w okresie prenatalnym jest obniżenie poziomu funkcjonowania intelektualnego. Jednocześnie, upośledzenie umysłowe nie jest cechą charakterystyczną dla dzieci z FASD. Rozbieżności w poziomie inteligencji u dzieci z FASD są bardzo duże, jednak większość z nich ma inteligencję mieszczącą się w granicach normy. Natomiast kumulacja innych problemów natury poznawczej, uniemożliwia im efektywne funkcjonowanie w systemie edukacyjnym. Szacuje się, że u osób z pełnoobjawowym FASD inteligencja jest na granicy normy i upośledzenia w stopniu lekkim. Często występują zaburzenia pamięci i uwagi, które są bardzo charakterystyczne dla dzieci z FASD. Mogą przypominać zaburzenia występujące w ADHD – mam na myśli hiperaktywność, zaburzenia koncentracji, czujności i reakcji. W związku z tym nauczyciele i rodzice z obserwacji mogą wyciągnąć mylny wniosek, że dziecko ma właśnie ADHD. Wśród problemów dzieci z FASD należy wymienić również zaburzenia funkcji wykonawczych. Trudno tutaj o jednoznaczną definicję czym owe funkcje są. Generalnie jest to zdolność do rozwiązywania problemów czy utrzymania odpowiedniego nastawienia, aby osiągać wyznaczone cele. Chodzi o to, żeby działania były efektywne i zaplanowane. Dzieci z FASD mają z tym trudności. Nie przewidują skutków swojego działania, mają trudności z dostrzeganiem relacji przyczynowo-skutkowych. Ich zabawa jest często chaotyczna, niezaplanowana, trudno odnaleźć w niej nastawienie na osiągnięcie celu, szybko się nudzą, przechodząc od zabawki do zabawki. Kiedy są starsze, przekłada się to na problemy szkolne – trudności z zaplanowaniem sobie czasu na naukę, systematycznym przygotowywaniem się do sprawdzianów czy prac domowych. Charakterystyczne dla FASD są zaburzenia w zakresie zdolności matematycznych. Nawet mimo tego, że dziecko nie ma nasilonych problemów z pamięcią czy obniżonego ilorazu inteligencji, to trudności matematyczne są widoczne i względnie stabilne w czasie. Będą się ujawniać nie tylko w szkole, ale również w codziennych sytuacjach, takich jak posługiwanie się pieniędzmi czy dokonywanie pomiarów. Niestety są one dość trudne do kompensowania. Na przykład problemy z pamięcią możemy rehabilitować. Mali pacjenci dość dobrze odpowiadają na strategie związane z ćwiczeniem zapamiętywania danego materiału. Przy odpowiednim postępowaniu z czasem pamięć u dzieci z FASD się poprawia. W przypadku deficytów związanych ze zdolnościami matematycznymi, niestety mają one tendencję do utrzymywania się w czasie. Charakterystyczne są także zaburzenia funkcji językowych. Wyraźne opóźnienia w rozwoju mowy i języka widoczne są już na wczesnych etapach rozwoju. Stopniowo ulega to poprawie, jednak u dzieci z FASD słownik pozostanie uboższy, będą one budować proste zdania. Mogą wystąpić również trudności z rozumieniem mowy i rozbudowanych komunikatów. Do dzieci z FASD lepiej kierować pojedyncze, krótkie i konkretne komunikaty. W przypadku funkcji motorycznych mamy do czynienia z zaburzeniami zarówno motoryki małej jak i dużej. Może objawiać się to niezdarnością czy trudnościami grafomotorycznymi. Wiąże się to z organicznymi uszkodzeniami mózgu, zwłaszcza struktur móżdżku. Objawiać się to może słabszą koordynacją ruchową, niestabilnością postawy, zaburzonym chodem. W późniejszym okresie będzie to wyraźnie widoczne na zajęciach sportowych, gdzie mogą pojawić się trudności np. z utrzymaniem równowagi na rowerze, hulajnodze czy na wrotkach. Bardzo często występują również zaburzenia integracji sensorycznej, co może manifestować się nadwrażliwością na bodźce, np. na dotyk. Dzieci z FASD mogą narzekać na drapiące ubrania, nie będą lubiły czesania czy dotykania ich twarzy. Działać to może również w drugą stronę i objawiać się zbyt małą wrażliwością na bodźce. Wówczas dziecko będzie np. słabiej odczuwało ból. W połączeniu z niezdarnością ruchową, dziecko obijając się choćby o meble, nie będzie się skarżyło, ponieważ próg bólu będzie znacząco podwyższony. Warto powiedzieć również o zaburzeniach motoryki małej, która będzie się wiązała z trudnościami w pisaniu, rysowaniu, zapinaniu guzików, nauce sznurowania butów. Mamy też do czynienia z zaburzeniami w obszarze funkcjonowania społecznego. FASD może wiązać się z zaburzeniami adaptacyjnymi, trudnościami w rozpoznawaniu emocji już na poziomie ekspresji twarzy. Dzieci dotknięte FASD radzą sobie gorzej z zadaniami, w których trzeba przewidzieć, co dana osoba chce powiedzieć lub co sobie pomyślała. Trudności z interpretacją zachowań, czy też tego, w jaki sposób osoby z otoczenia mogłyby zachować się w różnych kontekstach sprawiają, że prawidłowa interpretacja wskazówek społecznych staje się znacząco utrudniona. Problematyczne jest również przewidywanie konsekwencji własnych zachowań. Dzieci z FASD mogą prezentować niski poziom umiejętności komunikacyjnych i interpersonalnych. Mogą skracać dystans, okazywać nadmierną ufność, naiwność, są mniej dojrzałe od zdrowych rówieśników. Lepiej czują się w towarzystwie dzieci młodszych. Na tym tle mogą pojawić się problemy z rówieśnikami. Dzieci z FASD łatwiej zmanipulować, namówić do zachowań, które są dla nich szkodliwe. Mogą też zachowywać się nieadekwatnie do sytuacji. Wszystkie te problemy sprawiają, że dzieci starsze są narażone na wystąpienie u nich zachowań aspołecznych, problemów z prawem czy z uzależnieniami od substancji psychoaktywnych. Do tego dochodzą zaburzenia emocjonalne, które mogą manifestować się wybuchami złości, wahaniami nastroju, ale też obniżeniem nastroju czy lękowością. Czy dzieci z FASD chodzą do szkół powszechnych czy szkół specjalnych? Jak wygląda orzecznictwo w przypadku tej grupy pacjentów? Ustawy i rozporządzenia jasno określają sytuacje, w których dzieci mogą korzystać z kształcenia specjalnego. Taki rodzaj kształcenia przysługuje dzieciom niepełnosprawnym, zwłaszcza jeśli chodzi o niepełnosprawność intelektualną w różnym stopniu. Objęte kształceniem specjalnym mogą być również dzieci z zaburzeniami słuchu lub wzroku, z niepełnosprawnością ruchową albo z autyzmem lub zespołem Aspergera. Bardzo często wymienione zaburzenia dzieci z FASD nie dotyczą. I jeżeli mamy dziecko, którego rozwój intelektualny mieści się w normie, które nie wykazuje zaburzeń związanych ze wzrokiem, słuchem lub ruchem, to uzyskanie oświadczenia o niepełnosprawności jest bardzo trudne. Jednak to, że dziecko nie jest niepełnosprawne intelektualnie, nie oznacza, że nie ma innych problemów natury poznawczej i edukacyjnej, które mogą sprawić, że wymogi zwykłej publicznej szkoły będą zbyt wygórowane. Trzeba też brać pod uwagę zagrożenie niedostosowaniem społecznym – w takiej sytuacji dziecku może przysługiwać kształcenie specjalne. Generalnie sama diagnoza FASD nie gwarantuje uzyskania zaświadczenia z poradni psychologiczno-pedagogicznej, które dałoby prawo do kształcenia specjalnego. Najczęściej więc dziecko z FASD chodzi do szkoły powszechnej i w związku z tym boryka się z ogromnymi problemami. Dlatego tak istotne jest jak najszybsze przeprowadzenie diagnostyki i podjęcie działań zaradczych już na wczesnym etapie. Możemy wykryć, które obszary są problematyczne i skoncentrować się na działaniach wspomagających, żeby później dziecko radziło sobie w szkole jak najlepiej. Wiele zależy tutaj od poradni pedagogiczno-psychologicznych. Nie każde dziecko z FASD powinno mieć zapewnione specjalne warunki kształcenia, niemniej jednak wiele dzieci wymagałoby takiego podejścia. Czy istnieją możliwości terapii dla pacjentów z FASD? Na pewno do każdego dziecka należy podejść indywidualnie. Nie każde dziecko z FASD ma całe spektrum zaburzeń, o których mówiłam. Formy pomocowe trzeba dostosować do każdego przypadku. Dziecko powinno być pod stałą opieką psychologa. Dobrze byłoby, jeśli byłby to neuropsycholog zajmujący się zaburzeniami funkcji poznawczych, który byłby w stanie dostosować do dziecka i jego deficytów ćwiczenia poznawcze. Opieka psychologiczna wskazana jest także ze względu na zaburzenia emocjonalne, czy nieprzystosowanie społeczne. Dotyczy to problemów z rówieśnikami, z odnalezieniem się w klasie albo w grupie przedszkolnej. Potrzebna jest również opieka psychiatryczna. Wiele dzieci z FASD wymaga jej właśnie z powodu problemów emocjonalnych. Kolejny obszar do diagnostyki to zaburzenia motoryczne i sensoryczne oraz zapewnienie ewentualnej rehabilitacji integracji sensorycznej. Na pewno dziecko wymaga stałej opieki pediatrycznej, ponieważ w przypadku FASD mamy do czynienia z zaburzeniami rozwojowymi związanymi z uszkodzeniami narządów narażonych na działanie alkoholu. Opieka nad dzieckiem z FASD powinna mieć charakter wielospecjalistyczny i powinna być dostosowana do konkretnych potrzeb. Nie jesteśmy w stanie stworzyć jednego schematu działania dla wszystkich dzieci z FASD. Każdy przypadek jest inny i może reprezentować różne typy zaburzeń. W miarę możliwości, jeśli są zalecenia z poradni psychologiczno-pedagogicznej, potrzebne są działania na terenie szkoły i dostosowanie wymagań do możliwości ucznia. Wsparcie edukacyjne na terenie szkoły jest bardzo istotne. Z jaką częstotliwością powinna być prowadzona terapia, aby była skuteczna? FASD to zaburzenie niewyleczalne. Terapia powinna zatem trwać cały czas. I tak, jeśli ćwiczymy funkcje poznawcze, w przypadku pamięci, umiejętności matematycznych czy uwagowych, im częściej prowadzone są ćwiczenia, tym lepiej. Trudno wymagać, żeby dziecko miało terapię codziennie, jednak im częściej stymulujemy jego rozwój poznawczy, tym większe szanse na dobre efekty. Jak wspomniałam wcześniej, terapia musi być kompleksowa, skoncentrowana na rozwoju poznawczym, wsparciu emocjonalnym, rehabilitacji ruchowej i integracji sensorycznej. Trudno wskazać idealną receptę, ile godzin terapii powinno być na przestrzeni tygodnia czy miesiąca, żeby efekty były widoczne. Ustawowo, w przypadku wczesnego wspomagania rozwoju dziecko ma zagwarantowane maksymalnie osiem godzin w miesiącu. Uważam, że w przypadku małych dzieci, terapii powinno być zdecydowanie więcej. O ile więcej? Wszystko zależy od indywidualnych możliwości dziecka. Nie możemy wymagać od dziecka z trudnościami uwagowymi, motorycznymi i emocjonalnymi, żeby codziennie intensywnie ćwiczyło. Myślę, że różnego typu wspomaganie dziecka mogłoby odbywać się trzy razy w tygodniu. Byłby to optymalny program rehabilitacyjny. Czy w polskich warunkach jest to realne? Wiele zależy od determinacji rodziców czy opiekunów dziecka. To że w jednym ośrodku przewidziane jest maksymalnie osiem godzin wczesnego rozwoju miesięcznie, nie oznacza, że rodzic/opiekun nie może z dzieckiem skorzystać z innych miejsc, np. z oferty różnych fundacji. Odpowiadając na pytanie – tak, jest to realne, zależy jednak od możliwości czasowych rodziców oraz możliwości fizycznych i psychicznych dziecka. Rodzice/opiekunowie, z którymi mam do czynienia, dbają o jak najlepszą opiekę nad dzieckiem i dość często udaje się im zapewnić różnego rodzaju rehabilitację trzy razy w tygodniu. Są to np. zajęcia z psychologiem, dogoterapia i rehabilitacja ruchowa. Formy pomocy są, trzeba ich jednak poszukać. Żeby z nich skorzystać, w pierwszej kolejności trzeba dobrze zdiagnozować potrzeby dziecka. Czy opiekunowie dzieci z FASD potrzebują profesjonalnego wsparcia psychologicznego? Czy są miejsca, gdzie mogliby je uzyskać? Rodzice, którzy trafiają do naszego Centrum Kompleksowej Diagnostyki i Terapii Dzieci z FASD w Szpitalu Dziecięcym św. Ludwika, w pierwszej kolejności poszukują pomocy dla swoich podopiecznych. Dopiero później zastanawiają się nad tym, czy sami też potrzebują pomocy. Z moich obserwacji wynika, że opieka psychologiczna w przypadku rodziców dzieci z FASD jest wskazana. W przeważającej większości są to rodzice adopcyjni lub zastępczy. Zanim zorientują się, co jest przyczyną problemów, przez dłuższy czas borykają się z ich skutkami. Kiedy diagnoza zostanie już postawiona, pojawia się rodzaj ulgi, ale też cała masa wątpliwości i lęków. Od strony psychologicznej, zajmujemy się nie tylko diagnostyką dzieci z FASD w obszarze zaburzeń poznawczych, ale również oferujemy wsparcie psychologiczne zarówno dla dzieci jak i ich rodziców. Jeśli mają oni pytania dotyczące rozwoju dziecka, charakterystyki FASD czy form pomocy, ze swojej strony służymy taką wiedzą. Rodzice dzieci znajdujących się pod opieką Centrum mogą również liczyć na wsparcie. Dowiedzą się, jak postępować z dzieckiem, które zachowania wynikają z zaburzeń związanych z FASD i co możemy na nie zaradzić. Rozmawiał Jerzy Dziekoński FAS- ( Fetal Alcohol Syndrome- Zespół alkoholowy płodu)- jest to zespół nieprawidłowości, stwierdzany u niektórych matek spożywających alkohol w okresie ciąży. Następuje on w wyniku picia alkoholu przez kobiety ciężarne. Wówczas alkohol przenika przez łożysko i jest w całości wchłaniany przez dziecko, uszkadzając płód niedowracalnie, nawet wtedy, kiedy matka tego nie odczuwa. Zespół alkoholowy płodu ( FAS) – wiąże się z fizycznymi, umysłowymi, behawioralnymi anormalnościami. Problem szkodliwego działania alkoholu w okresie prenatalnym na organizm dziecka ma istotny wpływ na jego rozwój, a także jest swoistym „być” lub „nie być” w późniejszych latach dalszej egzystencji. Jednak, poznając ten specyficzny rodzaj zaburzenia dziecięcego, powinniśmy się cofnąć kilkanaście lat wstecz, by zrozumieć etiologię FAS. Zanim zaczęto mówić o syndromie FAS i innych pochodnych zaburzeniach u potomstwa matek spożywających alkohol w czasie ciąży w Polsce, na świecie wiadomo było już o nim od dawna. Bowiem FAS został opisany po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych Ameryki w 1968 roku przez Paula Lemoine’a, który prowadząc badania, bardzo szczegółowo opisał wpływ działania alkoholu na płód, oraz długotrwałe efekty prenatalnej ekspozycji na alkohol. Przedstawił on, bowiem charakterystyczne cechy dzieci matek-alkoholiczek, do których, zaliczył między innymi: · Niedorozwój psychofizyczny, ( małogłowie), · Niską wagę urodzeniową, hypotrofię, · Charakterystyczne rysy twarzy: płaskie czoło, mały zadarty nos, wąska górna warga, płaskie policzki, tyłożuchwowie ( retrognatia), deformacje uszu, · Rozwojowe wady wrodzone: rozszczep podniebienia, wady oftalmologiczne, wady serca, wady naczyniowe. Prowadząc dalsze badania nad poznaniem przyczyn tego zaburzenia P. Lemoine zauważył, że dzieci kobiet nadmiernie spożywających alkohol w okresie ciąży wykazują poważnie problemy z zachowaniem norm społecznych w życiu dorosłym. Kolejnym naukowcem, który również poczynił kroki, mające na celu dokładne poznanie tego syndromu był rosyjski psycholog Szurygin, który porównał dziewiętnaście dzieci kobiet- alkoholiczek, które urodziły swoje dzieci zanim stały się regularnymi alkoholiczkami i dwadzieścia troje dzieci, które urodziły się, gdy ich matki systematycznie spożywały alkohol. Po przeprowadzeniu pełnej diagnozy dzieci z pierwszej grupy Szurygin stwierdził, iż dzieci te wykazują: o Objawy nerwicowe, o Objawy emocjonalne, o Objawy behawioralne- (ich sytuacja uległa poprawie z chwilą zmiany środowiska, lub podjęciem leczenia przez matkę). Natomiast dzieci badane z drugiej grupy wykazywały głębokie zaburzenia Ośrodkowego Układu Nerwowego, co przejawiało się w pierwszych okresach ich życia, natomiast czternaście dzieci miało bardzo poważne zaburzenia rozwojowe, tymczasem pozostałe cechowały organiczne uszkodzenia mózgu z powodu silnego działania toksyn, które matki wprowadziły do swojego organizmu przed narodzinami swoich dzieci. Pomimo, nieskończonej liczby badań na dzieciach i ich matkach, jakie prowadzono w świecie, żaden z naukowców nie odkrył w swojej pracy nic nowego. Alkohol, bowiem jest silnie działającym teratogenem neurobehawioralnym, który, może doprowadzić do trwałego upośledzenia OUN, tylko, wtedy, gdy potwierdzą się informacje o spożywaniu tej substancji przez matkę. Należy, jednak pamiętać, że objawy mogą być trudniejsze, aby dokonać ich klasyfikacji, w przypadku, gdy kobieta spożywała niewielkie ilości tego środka, dzięki, czemu zdiagnozowanie dziecka z pełnoobjawowym FAS zostaje utrudnione. W tego typu sytuacjach możemy mówić o zespole FAE- ( Fetal Alcohol Effects), czyli Alkoholowym Efekcie Płodowym. Terminem tym najczęściej opisuje się następujące cechy, do, których zaliczyć można między innymi: Ø Niektóre specyficzne cechy wyglądu twarzy charakterystyczne dla FAS, Ø Obecność przynajmniej jednego objawu FAS, jak na przykład: nerwicę, Ø Uszkodzenia mózgu i wynikające z niego zaburzenia zachowania i uczenia się, Ø Opóźnienia wzrostu. Dzieci wykazujące syndrom FAE scharakteryzować można mniej natężonymi objawami i uszkodzeniami, niż dzieci mające pełnoobjawowy FAS. Ponieważ FAE trudniej zdiagnozować, dzieci takie zazwyczaj w środowisku szkolnym i rówieśniczym traktuje się, jako zdrowe i silne, natomiast wobec nich dorośli mają takie same oczekiwania, jak wobec dzieci zdrowo funkcjonujących w środowisku społecznym. Aczkolwiek narzucanie norm i przyjmowania przez nich określonych ról społecznych typu: , , może doprowadzić u dzieci tych do frustracji i załamania, które sprzyjać może zaburzeniom w zachowaniu. Terapia dzieci z FAS w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Dzieci z FAS nie da się wyleczyć. Jednak, jeśli otoczy się je właściwą specjalistyczną opieką, można zminimalizować skutki objawów FAS i tym samym zapobiec powstawaniu objawów wtórnych. Jednakże, kluczem w pracy z dziećmi z FAS i FAE jest konsekwencja, i zapewnienie im stałości, szczególnie w otoczeniu, w, którym przebywają, na co dzień. Bardzo ważnie jest także egzekwowanie przez nie komunikatów, które powinny objawiać się codziennym treningiem umiejętności społecznych. Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na terapię dzieci z FAS powinno być ustalenie harmonogramu, poprzez, które dziecko w sposób stały, rytmiczny będzie wykonywać czynności i przewidywać następujące po sobie zadania. Zaburzenia dzieci z FAS w okresie wczesnego dzieciństwa. Dzieci z FAS przez całe swoje „dziecięce” jak i dorosłe życie borykają się z nieodwracalnym skutkami alkoholu, który krótko mówiąc zaburzając jego . Obserwując dzieci z FAS możemy zauważyć ich specyficzne problemy z zachowaniem, które bardzo często są przyczyną uszkodzeń, na, jakie ich organizm został narażony w okresie prenatalnym. Dzieje się tak, dlatego, że Ośrodkowy Układ Nerwowy, o, którym wspomniano na samym początku tego artykułu jest szczególnie narażony na szkodliwe działania alkoholu, dlatego też, dzieci z FAS w dużym stopniu przejawiają bardzo poważne zaburzenia umysłowe, a niejednokrotnie nie przekraczają przeciętnego ilorazu inteligencji ( IQ). Analizując poszczególne okresy rozwojowe dzieci z FAS możemy zauważyć, iż w okresie wczesno niemowlęcym dzieci te wykazują większą pobudliwość, mają problemy ze snem i ssaniem. Wraz z coraz większym rozwojem dziecka ujawniają się problemy z nadaktywnością, samokontrolą, organizacją, impulsywnością i adaptacją- przystosowaniem w środowisku. Dzieci z syndromem FAS są także złośliwe, uparte, natomiast innym razem popadają w stany depresyjne i demencyjne, które zazwyczaj zaobserwować można u osób w starszych. Pomimo, wielu trudności, które dotykają dzieci z FAS, nie powiedzieliśmy o najważniejszych, mianowicie problemach z pamięcią i uczeniem się. Dzieci z zespołem FAS w okresie przedszkolnym, wczesnoszkolnym i szkolnym mają trudności z: Myśleniem abstrakcyjnym- to znaczy nie potrafią wyobrazić sobie liczb, mają poważne problemy z uczeniem się takich przedmiotów jak: matematyka, fizyka, chemia, geografia itp., Myśleniem przyczynowo-skutkowym- nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego doświadczyły w swoim życiu, Uogólnianiem- brakuje im plastyczności, tak, więc jeśli zmienią wykonywanie jakiejś czynności, z powrotem tworzą ją od nowa, na przykład. (Jeśli pójdą do sklepu na zakupy i nie będą miały pieniędzy, by ją kupić, po prostu wezmą ją ze sklepu tłumacząc się, tym, że ). Czasem- poczuciem czasu, godziny, dopasowaniem pewnych czynności do określonych godzin, Pamięci- zwłaszcza krótkotrwałej. FAS, wywołuje także zaburzenia wtórne, do, których możemy zaliczyć: 1. Zmęczenie, zły nastrój, 2. Drażliwość i ciągłe poirytowanie, 3. Strach, unikanie, 4. Wycofanie się, zamknięcie w sobie, 5. Kłopoty w domu i szkole, 6. Kłopoty z prawem i substancjami uzależniającym: alkohol, narkotyki, nikotyna itp., 7. Problemy ze zdrowiem psychicznym. Rozwój i zaburzenia dzieci z FAS i w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Dzieci w okresie przedszkolnym są zazwyczaj bardzo przyjacielskie, serdeczne, życzliwe, gadatliwe, oraz chętnie wchodzą w kontakty społeczne z dorosłymi, rówieśnikami, a także dziećmi młodszymi od siebie. Potrafią, a wręcz można by powiedzieć, że umieją posługiwać się dość zręcznie kwiecistym językiem, jednak często ich mowa nie odzwierciedla właściwego poziomu myślenia. Mówiąc o syndromie FAS, należałoby zatrzymać się przy funkcjach poznawczych i motorycznych tychże dzieci, bowiem znajdują się one na bardzo niskim poziomie. Obserwując dzieci zauważa się także specyficzne objawy nadpobudliwości, do, których zaliczyć można: nadwrażliwość na dotyk i bardzo głośne dźwięki. Dzieci obarczone zespołem FAS, nie są w stanie wykonując jedną czynność przejść do drugiej, ponieważ wiąże się to ze zmianą nawyków i przyzwyczajeń, które nabyły w swoim dotychczasowym życiu. Trzeba zauważyć, iż dzieci te często się denerwują, przez co pojawiają się niekontrolowane wahania nastroju ( z płaczu do niepohamowanego śmiechu; z niepohamowanego śmiechu do płaczu). Dzieci te nie mają świadomości zagrożenia, jaka może czyhać na nie ze strony na przykład obcych im ludzi, przez co nie potrafią odróżnić wroga od przyjaciela, toteż osoby nieznane mogą traktować jak swoich najbliższych. W tym przypadku dzieci te powinny znajdować się pod nadzorem rodziców, bądź opiekunów. Bardzo często nie umieją wejść w relacje przyjacielskie z innymi ludźmi, dzięki temu zauważyć można, że podejmują one w relacje z młodszymi dziećmi. Okres wczesnoszkolny i szkolny jest dość skomplikowany, dlatego, że obserwuje się widoczne zmiany, które pojawiają się z chwilą rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole. Wraz z podjęciem nauki w szkole zaobserwować można trudności, jakie pojawiają się w kontaktach z rówieśnikami, oraz występujących między nimi relacjach przyjacielskich, koleżeńskich itd. Dzieci te również nie potrafią czerpać wiedzy ze swoich doświadczeń życiowych, dlatego potrzebują pomocy osób dorosłych, lub opiekunów, którzy pomogą im w podejmowaniu życiowych wyzwań- takich jak na przykład: zrobienie zakupów, posprzątanie, zapłacenie rachunków itp.). Dzieci obarczone FAS w okresie wczesnoszkolnym i szkolnym mają poważne trudności by przestrzegać pewnych z góry ustalonych zasad, dlatego przebywanie w środowisku rówieśników może być dla nich utrudnieniem, czego wynikiem są trudności w uczeniu się. Wpływ negatywnych emocji, takich jak: złość, frustracja, gwałtowne zmiany nastroju i odmowa współpracy, mogą stać się przyczynkiem kłopotów, z jakimi dziecko z FAS będzie musiało się borykać w codziennym szkolnym życiu. Ważne jest, zatem, aby rozmawiać z dziećmi, które dotknięte przez tę bolesną chorobę mogą czuć się osamotnione i pozostawione same sobie. Jednak istotne jest, by zapewnić pomoc tym dzieciom, poprzez przygotowanie specjalnych programów edukacyjnych, które stanowiłyby dla nich szczególną pomoc w nabywaniu umiejętności tak potrzebnych im w dorosłym samodzielnym życiu. Mówiąc o FAS w artykule tym podjęliśmy próbę jego zdefiniowania, która od samego początku wprowadza w rozmiar tej choroby. Przedstawiliśmy zaburzenia, z, jakimi dzieci te zmagają się w okresie wczesnego dzieciństwa i w okresie szkolnym, oraz problemów, wynikających z nie zrozumienia ich przez rówieśników i dorosłych w późniejszych etapach życia. Staraliśmy się także dość szczegółowo omówić terapię dzieci z FAS, która jest bardzo trudna i jest zależna od podjęcia jak najwcześniejszej współpracy z dzieckiem. W artykule tym wymieniliśmy charakterystyczne objawy dzieci, z FAE, które wychowawcy najczęściej nie potrafią dostrzec w pracy z dzieckiem, a te mogą stać się przyczynkiem poważnych problemów w ich relacjach ze środowiskiem. Omówiliśmy, także rozwój dzieci z tym problemem w okresie wczesnoszkolnym i szkolnym, który jest decydujący w ich życiu i, który również niesie ze sobą różnego rodzaju kłopoty. Problematyka FAS jest bardzo trudna, do omówienia, bowiem picie alkoholu przez kobiety w ciąży szczególnie w naszym kraju jest bardzo niski. Szczególnie niebezpieczny i niedoceniony jest on przez specjalistów mających bezpośredni kontakt z tymi kobietami, które są odpowiedzialne za życie i zdrowie swoich dzieci. Dlatego zanim, któraś z ciężarnych kobiet sięgnie po alkoholu powinna zastanowić się najpierw czy w ten sposób nie skazuje swojego dziecka na trwałe kalectwo, lub pewną śmierć. BIBLIOGRAFIA: CZASOPISMA: 1. M. Klecka., Fetal Alcohol Syndrome- Alkoholowy Zespół Płodowy. Poalkoholowe dzieci ze złożoną niepełnosprawnością, „Dziecko Krzywdzone”, 8/2004, s. 46-55. 2. M. Klecka., Ciąża i alkohol w trosce o twoje dziecko, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2007, s. 31-35. 3. M. Klecka, Objawy i wczesne rozpoznanie FAS, „Niebieska Linia”, 3/2006, s. 1-2. STRONY INTERNETOWE: 1. A. Linkowska, O FAS dla rodziców, Wydruk z dnia 2010. FILM: „Wieczne dziecko. Film o życiu rodzin, w których dorastają dzieci z FAS/FAE. Co to jest FAS?”, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2008.

dziecko z fas w przedszkolu